माल्दिभ्सका विदेशमन्त्रीको भारत भ्रमण, के सम्बन्धको हिउँ पग्लिन्छ  ?

भारतसँगको तनावपूर्ण सम्बन्धका बीच माल्दिभ्सका विदेशमन्त्री आज अर्थात् मे ९ तारिखमा नयाँ दिल्ली जाने भएका छन् ।

माल्दिभ्सबाट भारतीय सेना फिर्ता गर्ने म्याद सकिन एक दिनअघि विदेशमन्त्री मुसा जमीरको भारत आगमनलाई दुई देशबीचको विद्यमान सम्बन्धमा नयाँ मोडका रूपमा हेरिएको छ ।

मुसा जमीरको भारत भ्रमण अघि माल्दिभ्सका पर्यटनमन्त्री इब्राहिम फैसलले भारतीय पर्यटकलाई माल्दिभ्स भ्रमण गर्न अपिल गरेका छन् । उनले भारत र माल्दिभ्सबीचको सम्बन्धको इतिहास रहेको बताए । भारतले विगतमा पनि आफ्नो देशलाई सहयोग गरेको छ र फेरि पनि दुवै देश मिलेर काम गर्न चाहन्छन् ।

वास्तवमा यस वर्ष लक्षद्वीप विवादपछि भारतीय पर्यटकहरूबीच ‘माल्दिभ्स बहिष्कार’ अभियान चलाइएको थियो र त्यसपछि त्यहाँ जाने भारतीयहरूको संख्यामा उल्लेख्य कमी आएको छ । जनवरी २०२३ मा माल्दिभ्समा आएका पर्यटकहरूमा रुसीपछि भारतीयहरू दोस्रो स्थानमा थिए। तर लक्षद्वीप विवादपछि जनवरी २०२४ मा भारतीय पर्यटकको संख्या पाँचौं स्थानमा आयो।

मालदिभ्सको जीडीपीमा पर्यटनको हिस्सा ३० प्रतिशत छ। साथै, यसको विदेशी मुद्राको 60 प्रतिशत पर्यटन उद्योगबाट आउँछ। त्यसैले भारतीय पर्यटकलाई यहाँ आउनको लागि गरेको अपिललाई आफ्नो खस्कँदै गएको अर्थतन्त्रलाई व्यवस्थित गर्ने प्रयासका रूपमा हेरिएको छ । साथै माल्दिभ्सका विदेशमन्त्रीको यो भ्रमणलाई भारतसँगको सम्बन्ध सुधारको संकेतका रुपमा पनि हेरिएको छ ।

के यो माल्दिभ्सको क्षति नियन्त्रणको तत्काल रणनीति हो वा यो भारतसँगको सम्बन्ध सुधार्ने दीर्घकालीन रणनीतिको हिस्सा हो? जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालयमा चिनियाँ अध्ययन केन्द्रका एसोसिएट प्रोफेसर अरविन्द येलेरी भन्छन् कि माल्दिभ्सले अहिले के गरिरहेको छ त्यसको सट्टा केही समयको लागि भारतप्रतिको दृष्टिकोण हेर्नुपर्छ।

उनी भन्छन्, ‘राष्ट्रपति मोहम्मद मुइज्जुको पार्टीको अडान भारत विरोधी छ । गत वर्ष नयाँ सरकार सत्तामा आएपछि माल्दिभ्सले चीनसँगको सम्बन्धलाई अझ बलियो बनाएको छ र बारम्बार आफू हिन्द महासागर र इन्डो-प्यासिफिक क्षेत्रमा महत्वपूर्ण शक्ति भएको बताएको छ।

येलेरी भन्छन्, "यदि माल्दिभ्सले आफूलाई हिन्द महासागर वा इन्डो-प्यासिफिक क्षेत्रको महत्वपूर्ण खेलाडी ठान्ने हो भने उसले रणनीतिक परिपक्वता देखाउनुपर्थ्यो। तर आफ्नो मनोवृत्तिले भारतसँग द्वन्द्वको स्थिति सिर्जना गरेको छ।" यो उनको लागि राम्रो होइन। उनले भने, ‘माल्दिभ्सले आगामी एक–दुई वर्षमा भारतप्रति नरम दृष्टिकोण अपनाउने छैन । बरु भारतविरुद्ध नयाँ रणनीति अपनाउनेछ ।

वास्तवमा, यो मुइज्जुको पार्टी पीपुल्स नेशनल कांग्रेसबाट भारत बाहिरको नाराबाट सुरु भएको थियो। मुइज़्जू़  चीन समर्थक हुन र पूर्व राष्ट्रपति मोहम्मद सोलिह र उनको पार्टी, माल्दिभियन डेमोक्रेटिक पार्टी (MDAP) को भारत समर्थक नीतिहरूको विरोध गर्दै आएको छ। मुइज्जुले ‘इन्डिया आउट’ नाराका साथ चुनाव जितेका थिए र राष्ट्रपति बनेलगत्तै उनले पहिले टर्की र त्यसपछि चीन गएका थिए । जबकि परम्परा अनुसार माल्दिभ्सका कुनै पनि राष्ट्रपतिले पहिले भारत भ्रमण गर्छन् ।

नोभेम्बर २०२३ मा राष्ट्रपति बनेलगत्तै उनले त्यहाँ उपस्थित ८८ भारतीय सैनिकलाई तीनवटा विमानको हेरचाह गर्न आदेश दिए। यसैबीच, जनवरी २०२४ मा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले लक्षद्वीपको सौन्दर्यको प्रशंसा गर्दै केही भिडियो ट्वीट गरेर पोस्ट गरेपछि दुई देशबीचको सम्बन्धमा थप तनाव आयो। यसमा माल्दिभ्स सरकारका तीन कनिष्ठ मन्त्रीले ‘अपमानजनक टिप्पणी’ गरेका छन् ।

यी टिप्पणीहरू पछि, भारतीयहरूले सोशल मिडियामा माल्दिभ्स बहिष्कार गर्ने अभियान सुरु गरे। यसपछि माल्दिभ्स जाने भारतीय पर्यटकको संख्यामा उल्लेख्य कमी आएको छ । यो प्रवृत्ति अझै जारी छ।