अमेरिकी प्रतिबन्धका बाबजुद इरानले तेल बेचेर कसरी नाफा कमाउँदैछ ?

अप्रिलको मध्यमा इरानले इजरायललाई लक्षित गरी ३०० भन्दा बढी मिसाइल र ड्रोन प्रहार गरेको थियो। त्यसयता इरानी तेलको निर्यातमा कडा प्रतिबन्ध लगाउन नयाँ अपील सुरु भएको छ। तेल निर्यात इरानको अर्थतन्त्रको जीवन रेखा हो।

इरानको भन्सार प्रमुखका अनुसार, देशको विरुद्धमा गरिएका कदमहरूको बावजुद, इरानको तेल निर्यात २०२४ को पहिलो त्रैमासिकमा $ ३५.८ बिलियन थियो, जुन छ वर्षमा उच्चतम स्तर हो। तर प्रश्न यो छ, इरानले प्रतिबन्धलाई बेवास्ता गरेर पनि नाफा कमाउन कसरी सफल भयो?

यसको जवाफ इरानको सबैभन्दा ठूलो तेल खरिदकर्ता चीनले व्यापार गर्ने तरिकामा निहित छ। अमेरिकी सदन फाइनान्सियल कमिटीको रिपोर्ट अनुसार इरानको कुल निर्यातको ८० प्रतिशत चीनमा जान्छ। चीनले इरानबाट दैनिक १५ लाख ब्यारेल तेल खरिद गरिरहेको छ ।

इरानसँगको व्यापारको आफ्नै जोखिम छ, विशेष गरी यसले अमेरिकी प्रतिबन्धहरूको परिणाम हुन सक्छ, तर पनि विश्वको सबैभन्दा ठूलो तेल खरिदकर्ता चीनले किन त्यसो गर्छ? यसको जवाफ एकदम सरल छ - किनभने इरानी तेल सस्तो र गुणस्तरमा राम्रो छ।

विश्वमा जारी द्वन्द्वका कारण विश्वमा तेलको मूल्य बढ्दै गएको छ तर इरानले आफ्नो तेल बेच्न सस्तो मूल्यमा तेल बिक्री गरिरहेको छ । अक्टोबर २०२३ मा, रोयटर्सले व्यापारी र जहाज ट्र्याकरहरूबाट डाटा सङ्कलन गर्‍यो। यी तथ्याङ्कका अनुसार चीनले २०२३ को पहिलो नौ महिनामा इरान, रुस र भेनेजुएलाबाट कीर्तिमानी तेल खरिद गरेर करिब १० अर्ब डलर बचत गरेको छ । यी सबै देशबाट सहुलियतमा तेल उपलब्ध हुन्थ्यो।

विश्व बजारमा कच्चा तेलको मूल्य परिवर्तन भइरहन्छ तर प्रायः यो प्रति ब्यारेल ९० डलरभन्दा कम रहन्छ। डाटा र एनालिटिक्स फर्म केप्लरका वरिष्ठ विश्लेषक हुमायुन फलकशाहीले इरानले प्रति ब्यारेल ५ डलरको छुटमा कच्चा तेलको व्यापार गरिरहेको अनुमान गरेका छन्। गत वर्ष यो मूल्य प्रति ब्यारेल १३ डलरसम्म घटेको थियो ।

फलकशाही मान्ने हो भने भूराजनीति पनि यसको कारण हो । उनी भन्छन्- "इरान... अमेरिका र चीनबीच भइरहेको ठूलो खेलको हिस्सा हो।" उनले भने, "इरानको अर्थतन्त्रलाई समर्थन गरेर चीनले मध्यपूर्वमा अमेरिकाका लागि भूराजनीतिक र सैन्य चुनौतीहरू बढाउँछ, विशेष गरी अहिले इजरायलसँगको क्षेत्रमा तनाव बढ्दै गएको छ।"

चीन र इरानले व्यापारका लागि राम्रो प्रणाली तयार गरेको विज्ञहरू बताउँछन्। "यस व्यापार प्रणालीका मुख्य तत्वहरू चिनियाँ 'टिपोट्स' (सानो स्वतन्त्र रिफाइनरीहरू), 'डार्क फ्लीट' ट्याङ्करहरू र सीमित अन्तर्राष्ट्रिय पहुँच भएका चीनका क्षेत्रीय बैंकहरू हुन।