साउदी अरब र इरानः छेउछाउमा बस्ने दुई देशको नजिक हुनु भनेको के हो?

साउदी अरब र इरान मध्यपूर्वका प्रमुख देशहरू हुन् र इस्लामिक संसारमा नेतृत्वका लागि प्रतिद्वन्द्वी हुन्।

दुई मध्य पूर्व पावरहाउसहरू-सुन्नी बहुल साउदी अरेबिया र शिया बहुल इरान-बीचको सम्बन्ध जटिल र तनावपूर्ण रहेको छ।

धार्मिक, राजनीतिक र क्षेत्रीय कारकहरूले यी दुई देशबीचको सम्बन्धलाई असर गर्छ। तर मार्च 2023 मा चीनले साउदी अरेबिया र इरानबीच मध्यस्थता गरेपछि र त्यसपछि गत वर्ष अक्टोबर 7 मा इजरायल र प्यालेस्टाइनबिचको घटनापछि इरान-साउदी सम्बन्धमा धेरै परिवर्तन आएको छ।

कुनै समय एकअर्काको अगाडि उभिएको देखिने यी देशहरू अहिले नजिक आउँदै गरेको देखिन्छ। हालैका घटनाक्रमबाट यो स्पष्ट छ कि दुवै देशले अब दूरी मेटाउन र सँगै हेर्न खोजिरहेका छन्।

साउदी अरबका युवराज मोहम्मद बिन सलमान र इरानका विदेशमन्त्री अब्बास अराघचीले गत महिना दुईपटक भेट गरेका थिए। दुई देशबिचको सम्बन्धको इतिहासलाई ध्यानमा राख्दै यो घटना असाधारण छ। इरानी विदेश मन्त्री अब्बास अराघचीले भने, "क्षेत्रीय वार्ता विकल्प होइन, तर अत्यावश्यक छ।"

"त्यहाँ साझा चिन्ता र साझा चासोहरू छन्", इरानी विदेश मन्त्रीले साउदी राजधानी रियादमा अरब देशहरूको सम्मेलनमा भाग लिएपछि एक्समा लेखे। हामी सबैले यस क्षेत्रले सामना गर्ने प्रमुख सङ्कटहरूको सामना गर्न सहयोग र समन्वयको महत्त्व बुझ्दछौं। क्षेत्रीय संवाद विकल्प होइन तर अत्यावश्यक छ, हामी सबै यसमा सहमत भएका छौँ।"

गत सोमबार इरानका उपराष्ट्रपति मोहम्मद रेजा आरेफले रियादमा इस्लामिक देशहरूको असाधारण र आपतकालीन सम्मेलनपछि साउदी युवराजसँग भेट गरेका थिए। भेटका क्रममा अरेफले क्राउन प्रिन्स मोहम्मद बिन सलमानलाई इरान भ्रमण गर्न आमन्त्रित गर्दै इरान र साउदी अरबबिचको सम्बन्धको विकासका लागि खोलिएको नयाँ बाटो "अपरिवर्तनीय मार्ग" भएको बताए।

साउदी क्राउन प्रिन्ससँगको भेटपछि इरानी उपराष्ट्रपतिले इरान र साउदी अरबबीचको सम्बन्ध सुधारले दुई देश वा मध्यपूर्वलाई मात्र असर नगर्ने तर यस क्षेत्रका इस्लामिक देशहरूबिच भाइचारा बढाउने पनि बताए।

दुई देशबिचको राजनीतिक सम्बन्ध सुधार भएपछि आर्थिक, सांस्कृतिक, वैज्ञानिक र प्राविधिक क्षेत्रमा पनि सहयोग बढ्ने इरानी उपराष्ट्रपतिले बताए। इरानी उपराष्ट्रपतिसँगको भेटपछि साउदी क्राउन प्रिन्सले पनि इरानसँगको सम्बन्ध सुधार गर्नु साउदी अरबको हितमा रहेको बताएका थिए।

आइतबार, रियादमा अरब देशहरूको सम्मेलनको एक दिन अघि, साउदी क्राउन प्रिन्सले पनि इरानी राष्ट्रपतिसँग फोनमा कुरा गरे। तर, इरानी राष्ट्रपति आफ्नो व्यस्त कार्यक्रमलाई उद्धृत गर्दै रियादमा भएको शिखर सम्मेलनमा सहभागी भएनन्।

इरानी राज्य मिडियाका अनुसार फोन कलका क्रममा इरानी राष्ट्रपतिले साउदी क्राउन प्रिन्सलाई दुई देशबीचको सम्बन्ध अझ सुधार हुने आशा व्यक्त गरे। इरानी मिडियाका अनुसार, राष्ट्रपति मसूद पेजेस्कियनसँगको फोन कलमा साउदी क्राउन प्रिन्सले इरान र साउदी अरबबीचको सम्बन्ध ऐतिहासिक मोड़मा पुगेको र उनीहरू उच्च स्तरमा पुग्ने आशा व्यक्त गरे।

आइतबार साउदी अरबका सेना प्रमुख जनरल फयाज बिन हमित अल-राविली तेहरान आइपुगे र इरानका सेना प्रमुख मेजर जनरल मोहम्मद बघेरीसँग भेट गरे। भेटका क्रममा दुवै पक्षले रक्षा क्षेत्रमा सहकार्यका बारेमा छलफल गरेका थिए। इरान र साउदी अरब जातीय आधारमा विभाजित छन्। साउदी अरब सुन्नी मुस्लिम बहुल देश हो भने इरान शिया मुस्लिम बहुल देश हो। यसका कारण ऐतिहासिक रूपमा दुई देशबिच वैचारिक भिन्नता रहेको छ।

मुस्लिम विश्वको प्रतिनिधित्वलाई लिएर साउदी अरब र इरानबीच पनि प्रतिस्पर्धा रहेको छ। सन् 1979 मा इरानमा इस्लामिक क्रान्ति भयो र इरानले आफ्नो विचारधारा विश्वभर फैलाउने प्रयास गऱ्यो। इरान र साउदी अरबबिच तनाव बढेको छ। तथापि, विश्लेषकहरू विश्वास गर्छन् कि इरान र साउदी अरबबिचको प्रतिद्वंद्विता धार्मिक विचारधारा वा साम्प्रदायिक विभाजनबाट होइन, तर क्षेत्रीय कारकहरूबाट बढी सञ्चालित छ।

"साउदी अरब सुन्नी र इरान सिया भएकाले दुई देशबिच तनाव छ भन्ने सामान्य धारणा छ", अन्तर्राष्ट्रिय मामिला विज्ञ मुदस्सिर खानले भने। साउदी अरब र इरान प्रतिद्वन्द्वी हुन् र यो पनि तथ्य हो कि एउटा सिया देश हो र अर्को सुन्नी हो। तर उनीहरूबिचको तनाव र प्रतिद्वन्द्विता विश्वव्यापी राजनीतिको कारण हो। यी मध्ये कुनै एक देशले अर्को देशको हितमा हानि पुऱ्याउन चाहन्छ भन्ने आवश्यक छैन, तर यो निश्चित छ कि न त इरानले साउदीलाई धेरै प्रभावकारी बनाउन चाहन्छ न त साउदी अरेबियाले इरानलाई मध्यपूर्वमा सबैभन्दा शक्तिशाली बनाउन चाहन्छ। यो मध्यपूर्वमा इरान र साउदी अरबबिचको तनावको मुख्य कारण बनेको छ।"

हालका वर्षहरूमा, इरान र साउदी अरबको हितहरू बिचको द्वन्द्व स्पष्ट भएको छ। इरानले यमनमा हुथी विद्रोहीहरूलाई समर्थन गर्दछ, जबकि साउदी अरेबिया हुथीहरूसँग द्वन्द्वमा छ। इरानसँगको सम्बन्ध सुधार गरेर साउदी अरेबिया हुथीहरूसँग युद्धविराम र यमन द्वन्द्वको अन्त्य हेर्न चाहन्छ। हुथीहरूले साउदी अरबको तेल र ग्यास स्रोतका लागि पनि खतरा खडा गरेका छन्।

दुई देशबीचको सम्बन्ध पनि प्रभावित भएको छ। अमेरिकाले इरानको बढ्दो शक्तिलाई खतराको रूपमा देख्छ, जबकि साउदी अरेबिया आफ्नो सुरक्षाका लागि धेरै हदसम्म अमेरिकामा निर्भर रहेको छ। तर हालैका वर्षहरूमा साउदी अरेबियाले सुरक्षाका लागि संयुक्त राज्य अमेरिकामा आफ्नो निर्भरता कम गर्ने प्रयास गरेको छ। क्षेत्रीय स्थिरता र सुरक्षा सन् 2030 का लागि साउदी अरबको लक्ष्यको शीर्षमा रहेको छ।

क्राउन प्रिन्स मोहम्मद बिन सलमानले क्षेत्रीय स्थिरताले मध्यपूर्वको आर्थिक प्रगतिमा नेतृत्व गर्ने विश्वास गर्छन्।
मार्च 2023 मा, चीनले साउदी अरब र इरानबीच मध्यस्थता गर्ने र दुई देशबिच कूटनीतिक सम्बन्ध पुनर्स्थापित गर्ने घोषणा गरेको थियो। हालैका वर्षहरूमा इरानले रुससँग आफ्नो सम्बन्ध बलियो बनाएको छ। यसले मध्यपूर्वमा अमेरिकाबाहिर चीन र रुसजस्ता विश्वव्यापी शक्तिहरूको हस्तक्षेप बढ्दै गएको पनि सङ्केत गरेको छ।