के बङ्गलादेशसँग नेपालको शक्ति सम्झौता भारतका लागि अवसर हो?

नेपाल, भारत र बङ्गलादेशका अधिकारीहरूले हालै एउटा सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका छन्। यसअन्तर्गत नेपालमा उत्पादित 40 टन बिजुली बङ्गलादेशलाई बिक्री गरिने छ।

सम्झौतापछि अधिकारीहरूले दक्षिण एसियामा क्षेत्रीय ऊर्जा व्यापारका लागि ढोका खोल्ने बताएका छन्। यो सम्झौता यसै वर्षबाट लागु हुनेछ।गत हप्ताको अन्त्यतिर आएको भारी वर्षाले गर्दा आएको आकस्मिक बाढी र भूस्खलनका कारण नेपालमा विद्युत पूर्वाधारमा व्यापक क्षति भएको रिपोर्टको बीचमा तिन देशका अधिकारीहरूले बहुप्रतिक्षित सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए।

अधिकारीहरूले सुरुमा राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा करिब एक हजार मेगावाट बिजुलीको क्षति भएको बताएका थिए। धेरै परियोजनाहरू सञ्चालन हुन थालेको उनले अहिले जानकारी दिएका छन्। बङ्गलादेशमा राजनीतिक उथलपुथल हुनुअघि तिन देशका अधिकारीहरूले सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्ने तयारी गरिरहेका थिए। तर राजनीतिक कारणले ढिलाइ भएको थियो।

नेपाल विद्युत प्राधिकरण, नेपाल, एनपिटिसी पावर ट्रेडिङ कर्पोरेसन, भारत र बङ्गलादेश पावर डेभलपमेन्ट बोर्ड, बङ्गलादेशबिचको सम्झौताको हस्ताक्षर समारोहमा वातावरण, वन तथा जलवायु परिवर्तन विभाग, बङ्गलादेशकी सल्लाहकार सैदा रिजवाना हसन पनि उपस्थित थिइन्।

अधिकारीहरूले यस घटनालाई एउटा प्रमुख उपलब्धिका रूपमा प्रस्तुत गरिरहेका छन् कि जलस्रोतको सन्दर्भमा अपार सम्भावना भएको देशको रूपमा प्रक्षेपण गरिएको नेपाल भारतबाहेक तेस्रो देशसँग ऊर्जा व्यापार सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न लागेको छ।

पहिले हामी भारतबाट (बिजुली) लिन चाहन्थ्यौँ", ऊर्जा मन्त्रालयका संयुक्त सचिव तथा प्रवक्ता चिरञ्जीवी चटौतलेले बीबीसीलाई बताए। तर अब हामी दोहोरो व्यापार गरिरहेका छौँ। त्यो हो, जब चाहनुहुन्छ यसलाई लिनुहोस् र जब चाहनुहुन्छ दिनुहोस्। यस सम्झौताका कारण हाम्रो बिजुली तेस्रो देशमा पनि पुग्छ। यो ठुलो उपलब्धि हो।’’क्षेत्रीय शक्ति व्यापारलाई बढावा दिने प्रतिबद्धतालाई उल्लेख गर्दै उनले त्रिपक्षीय सम्झौतालाई यसको एक हिस्साका रूपमा हेर्नुपर्ने बताए।

"हामी क्षेत्रीय ग्रिड निर्माण गर्ने र क्षेत्रीय व्यापार गर्ने कुरा गरिरहेका छौँ। यसलाई त्यस दिशामा एक कदमका रूपमा हेर्नुपर्छ। पहिले यो दुई देशबिच हुने गर्थ्यो र अहिले यो तिन देशबिच भइरहेको छ। "त्यो अर्थमा यो महत्त्वपूर्ण छ। तर, परिणाम अझै देख्न बाँकी छ। तर आगामी दिनमा हाम्रो उत्पादन बढ्ने छ। प्रसारण लाइन पनि निर्माण भइरहेको छ।''

बुधबार नेपाल र बङ्गलादेशको ऊर्जा सचिव स्तरको बैठकमा त्रिपक्षीय ऊर्जा व्यापार सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्ने निर्णय भएको थियो। पाँच वर्षे सम्झौताअनुसार जुन 15 देखि नोभेम्बर 15 सम्मको अवधिमा नेपालले मुख्यतया बङ्गलादेशलाई बिजुली बिक्री गर्नेछ।

नेपाल विद्युत समितिका पूर्व कार्यकारी निर्देशक हितेन्द्रदेव शाक्यलेले यद्यपि नेपालको विद्युत उत्पादनको वर्तमान अवस्था बङ्गलादेशलाई बिजुली आपूर्ति गर्न उपयुक्त नभएको बताए। तर यो अवस्था परिवर्तन हुनुपर्छ। बङ्गलादेशलाई बिजुली उपलब्ध गराउनु नेपालको पहिलो प्राथमिकता हुनुपर्छ।

"पहिलो, बङ्गलादेशमा बिजुली शुल्क भारतको तुलनामा बढी छ। दोस्रो, त्यहाँ विदेशी विनिमयको मुद्दा छ। बङ्गलादेश हाम्रो दोस्रो बजार बनेको छ। यदि हामीले भारतलाई बिजुली नदिई पनि बङ्गलादेशलाई बिजुली दिनुपर्छ।''

यस वर्ष बङ्गलादेशलाई बिजुली बेच्न 45 दिन मात्र बाँकी रहेको औंल्याउँदै उनले भने, "हामी नोभेम्बरको अन्त्यसम्म मात्र आपूर्ति गर्न सक्छौँ। त्यस समयमा, हामीले भारतलाई आपूर्ति गरिने बिजुली कटौती गर्नुपर्नेछ। नोभेम्बरको अन्त्यमा नेपालमा पनि यो गाह्रो हुन्छ। हामी बङ्गलादेशलाई 24 घन्टा बिजुली उपलब्ध गराउने सम्झौता गर्दैछौँ। यदि हामीले भारतबाट 24 घन्टाका लागि बिजुली किन्नुपर्ने भए पनि हामी बङ्गलादेशलाई दिनेछौँ।

नदी प्रणालीमा आधारित जलविद्युत परियोजनाका कारण सुख्खा मौसममा नेपालमा विद्युत उत्पादन बढ्छ। तर जाडो सुरु भएपछि उत्पादन घट्छ र नेपालले आफ्नो घरेलु माग पूरा गर्न भारतबाट बिजुली खरिद गर्छ। चिरञ्जीवी चटौतलेका अनुसार भारतीय प्रसारण पूर्वाधार प्रयोग गरेर नेपालबाट बङ्गलादेशमा बिजुली पुग्नेछ र यसका लागि भारतको एनटीपीसी इलेक्ट्रिसिटी ट्रेडिङ कर्पोरेसनले निश्चित शुल्क तिर्नुपर्नेछ।

"दरहरू तय भइसकेका छन्। प्रसारण लाइनका लागि शुल्क लिइन्छ। हामी धलकेवारबाट मुजफ्फरनगर (भारत) प्रसारण लाइनमा बिजुली पठाउँछौँ जुन बङ्गलादेश पुग्छ। मुजफ्फरपुरबाट नेपालबाट निर्यात हुने बिजुली बहरामपुर हुँदै बङ्गलादेश पुग्छ।

यसअघि नेपाल विद्युत् विभागका प्रवक्ताले नेपालले बङ्गलादेशलाई बेच्न लागेको बिजुलीको मूल्य 6.4 अमेरिकी सेन्ट प्रति युनिट निर्धारण गरिएको बताएका थिए। अर्थात् हालको विनिमय दरअनुसार 8 रुपैयाँ 62 पैसा प्रति युनिट। अधिकारीहरूले बङ्गलादेशलाई बिजुली बेचेर नेपालले हरेक वर्ष दुई अर्ब रुपैयाँसम्म कमाउन सक्ने बताएका छन्।

गत आर्थिक वर्षमा नेपालले रु। भारतलाई बिजुली बिक्री गरेर 16.73 अरब डलर त्यसबेला नेपालले रु. 50 करोडको बिजुली खरिद गरेको थियो। भारतबाट 17.84 बिलियन। शीतकालमा नेपालले भारतलाई बिजुली बेच्दै आएको छ। गत महिना 1.5 अर्ब रुपैयाँ मूल्यको बिजुली बिक्री गर्ने नेपालले बङ्गलादेशबाट 40 करोड रुपैयाँ मूल्यको बिजुली खरिद गरेको थियो।