बंगलादेशमा एउटै IMEI नम्बर भएका डेढ लाख फोन, आखिर यो ठगी के हो ?

मोबाइल टेक्नोलोजीको आधारभूत ज्ञान भएका सबैलाई थाहा छ कि प्रत्येक मोबाइल फोनको एक अद्वितीय नम्बर हुन्छ जसलाई IMEI नम्बर भनिन्छ।

फोन हराए वा चोरी भएमा यो नम्बर खोजिन्छ। त्यसैको सहयोगले कैयौं पटक प्रहरीले चोरलाई पनि समात्छ । यद्यपि प्रत्येक मोबाइल फोनको अद्वितीय नम्बर फरक हुन्छ, तर हामी प्राय: यो विशेष नम्बर क्लोन वा परिवर्तन भएको बारे सुन्छौं।

बंगलादेशको मोबाइल फोन अपरेटर रोबीका प्रमुख कर्पोरेट तथा नियामक अधिकारी शाहिद आलमको बयानले सबैलाई चकित बनाएको छ । गत बिहीबार राजधानी ढाकास्थित दूरसञ्चार निर्देशनालयमा आयोजित एक सेमिनारमा उनले यस्तो बताएका हुन् । सेमिनारमा उनले भने, "बंगलादेशमा एउटै आईएमईआई नम्बरका डेढ लाखभन्दा बढी मोबाइल फोनहरू प्रयोग भइरहेका छन्। ती सबै फोन नक्कली हुन्।"

यद्यपि कम्पनीका पूर्व प्रमुख प्राविधिक अधिकारी एकेएम मुर्शिदले बीबीसी बंगलालाई नक्कली मोबाइल फोनको संख्या १.५ लाखभन्दा कम हुनसक्ने बताए। उनले भने, ‘केही वर्षदेखि एउटै अपरेटरको नेटवर्कमा आठ लाख मोबाइल एउटै आईएमईआई कोडमा काम गरिरहेका थिए । तर प्रश्न यो छ, एउटै पहिचानका यति धेरै फोन कसरी सँगै काम गरिरहेका छन्?

IMEI.info का अनुसार इन्टरनेशनल मोबाइल इक्विपमेन्ट आइडेन्टिटी (IMEI) १५ अंकको नम्बर हो। यो नम्बर मोबाइल ह्यान्डसेट निर्माण गर्दा प्रोग्राम गरिएको छ। तर कतिपय अवस्थामा यो संख्या १७ अंकको पनि हुन सक्छ। वास्तवमा यो नम्बरले मोबाइल ह्यान्डसेटलाई पहिचान गर्छ। यो नम्बरले यो ह्यान्डसेट कुन कारखानामा बनेको छ र कुन क्षेत्रमा प्रयोग भइरहेको छ भन्ने देखाउँछ। आईएमईआई नम्बरमा फोनको अद्वितीय सिरियल नम्बर पनि हुन्छ। यसको साथमा एउटा नम्बर छ जसद्वारा सम्पूर्ण नम्बर पहिचान गर्न सकिन्छ।

एकेएम मुर्शिद भन्छन्, "ग्लोबल सिस्टम फर मोबाइल कम्युनिकेसन (जीएसएम) मोबाइल नम्बरमा एउटै आईएमईआई नम्बर हुने र सजिलै पहिचान गर्न सकिने गरी डिजाइन गरिएको हो।" यदि फोन हराए वा चोरी भयो भने, यसलाई पत्ता लगाउन IMEI नम्बर प्रयोग गरिन्छ। यसबाहेक नयाँ फोन खरिद गर्दा आइएमईआई नम्बरको सहयोगमा मोबाइल फोन पहिले प्रयोग नगरेको थाहा पाउन सकिन्छ । यदि तपाईंले आफ्नो फोनमा *#06# डायल गर्नुभयो भने, तपाईंले आफ्नो मोबाइल फोनको IMEI नम्बर थाहा पाउनुहुनेछ।

यदि तपाईं IMEI.info वेबसाइटमा जानुभयो भने, नम्बर थिच्नुहोस् र चेक बटन थिच्नुहोस्, त्यसपछि अर्को पृष्ठमा तपाईंले फोनसँग सम्बन्धित जानकारी देख्नुहुनेछ। IMEI नम्बर परिवर्तन गर्दा सामान्यतया मान्य नम्बर क्लोन गर्नु पर्छ। आईटी विशेषज्ञ बीएम मोइनुल भन्छन् कि मोबाइल फोनको मामलामा प्रायः दुई प्रकारको क्लोनिङ गरिन्छ। एउटा सिम क्लोनिङ र अर्को IMEI क्लोनिङ हो। ढाका विश्वविद्यालयको सूचना प्रविधि संस्थानका निर्देशकले बीबीसी बंगलालाई फोनको परिचय नक्कल गर्न सकिने बताए। यद्यपि आम मानिसले सजिलै गर्न सक्दैनन् । यसमा धेरै प्राविधिक चरणहरू संलग्न छन्।

भर्खरै ढाका महानगरीय प्रहरी (DMP) ले नक्कली ह्यान्डसेट बनाउने केही अवैध कारखानामा छापा मारेको थियो। "अगस्ट २०२० मा, हामीले एउटा नक्कली कारखाना भेट्टायौं जहाँ सामसुङ र नोकिया फोनको नक्कल गरेर ह्यान्डसेटहरू बनाइएको थियो," ढाका महानगरीय प्रहरी साइबर र विशेष अपराध विभागका अतिरिक्त उपायुक्त मोहम्मद जुनैद आलम सरकारले भने। त्यसपछि उनले यस्ता धेरै अपरेसन सञ्चालन गर्ने जानकारी दिए ।

"स्थानीय रूपमा, ती 'कारखानाहरू' मा एक वा दुई कोठा भाडामा लिइएको हुन सक्छ। ह्यान्डसेटका भागहरू विदेशबाट खरिद गरी संकलन गरिएको थियो," उनले भने। "IMEI स्पुफिङ बटन वा फिचर फोनहरूमा धेरै सामान्य छ। यो स्मार्ट फोनहरूमा कम सामान्य छ। विज्ञहरूले फोन पहिचान नम्बरहरूको ठूलो संख्या मिलाउन अन्य सम्भावित तरिकाहरू छन्," उनले भने।

प्रोफेसर मोइनुल हुसेन भन्छन्, "अवैध रूपमा बाहिरबाट आउने अज्ञात वा बेनामी ब्रान्डका ह्यान्डसेटहरू यसरी उत्पादन गर्न सकिन्छ। पूर्वनिर्धारित रूपमा उही IMEI नम्बर प्रयोग गरिन्छ।" ‘विदेशी कम्पनीबाट पार्टपुर्जा खरिद गरिएको हो भने त्यस्ता सफ्टवेयर वा आवश्यक उपकरण उपलब्ध गराएको हुनसक्छ,’ उनले भने । "एक पटक सूचना स्थायी रूपमा रेकर्ड भएपछि, यसलाई परिवर्तन गर्न सकिँदैन," मुर्शिदले भने।

तर यदि यसलाई कन्फिगरेबल बनाइयो भने, यसको मतलब नक्कली ह्यान्डसेटहरू मार्केट गर्न सकिन्छ।"